Stichtse Rijnlanden: Strijd om water
Hoogheemraadschap
900 jaar
Door Dries van Dijk
REGIO > Stromend water is essentieel in ieder huishouden, maar ook de basis van het Nederlands landschap.
Het gebied van het Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden (HDSR) vormt een kantelpunt in de waterhuishouding van de lage landen aan de Noordzee. Net als de stadsrechten Utrecht dateert de organisatie waterbeheer uit 1122. Voorzitter Historische Vereniging Vleuten-DeMeern-Haarzuilens-LeidscheRijn en bestuurslid HDSR Gerda Oskam gaf een indrukwekkend overzicht van waterstromen vóór 1122 tot na 2022. Stromend ijs, gletsjers uit het noorden, vormden tijdens de voorlaatste ijstijd het landschap in de lage landen en Noordzeegebied door opstuwing van stuwwallen en gletsjerdalen: Utrechtse Heuvelrug, ‘t Gooi en de Gelderse Vallei. De Rijn en Maas buigen naar het westen af en overspoelen later dit landschap: stroomruggen en komgronden, zoals we in Utrecht en de Betuwe zien. Door de aanleg van de Tweede Maasvlakte is ontdekt dat in Doggerland, Noordzeegebied, tussen 80.000–40.000 voor Christus Neanderthalers rondtrokken, gevolgd door Homo Sapiens na de laatste ijstijd.
Stroomruggen en stuwwallen zijn dus oeroud. Oude Rijn en Vecht kennen 3.000 jaar bewoning. Waterstromen geven ruim 1.000 jaar strijd in het Sticht en Holland tussen bisschoppen en graven, tussen steden en adel. Keizer Hendrik V geeft Utrecht in 1122 stadsrechten. Toestemming voor aanleg van een dam bij Wijk bij Duurstede, om water via de Lek (!) af te voeren; de Oude Rijn is dichtgeslibd. Start van bescherming door dijken: georganiseerd waterbeheer. Na afsluiting van de Oude Rijn bij Wijk bij Duurstede zakt het waterpeil in de stad Utrecht en Oude Rijn rond Vleuten-De Meern zo’n 10 centimeter; de ontginning van het moerasgebied voor landbouw kan beginnen!
Land voor ontginningen wordt uitgegeven in copen, langgerekte percelen, vanaf 1122. Herkenbaar in plaatsnamen als Galecop, Heycop, Reyerscop. Ontginningen en waterbeheer van vrije mensen bepalen mede de cultuur en mentaliteit van de dichte bevolking, aldus Gerda.
In 1285 wil de Hollandse graaf Floris V bij Lopikerkapel een dam tussen Lek en Hollandse IJssel, omdat de IJssel regelmatig overstroomt. Utrecht is tegen. Dat brengt Floris V in 1296 bij de bisschop van Utrecht. Toen, tijdens de jacht op de plek, waar nu het Antonius LR ziekenhuis staat, wordt Floris gevangen genomen en gedood. Gevolg: oorlog tussen Sticht en Holland. In 1301, bij de Slag van de Hoge Woerd, sneuvelt de Utrechtse bisschop.
Een stukje geschiedenis van deze regio. Op 25 maart opende de tentoonstelling over de waterschappen ‘Stichtse Wateren, van Oude Rijn naar Leidsche Rijn' in de Vleutense Broederschapshuisjes.