Hoornaar rukt op in regio

Door Jacqueline van Dam boswachter Publiek Utrechts Landschap

REGIO > Wie kan zich nog de komst van de Vespa, het eerste merk scooters, herinneren? Het is wel even geleden, namelijk in 1946. Vanwege collaboratie met de Duitsers mocht de Italiaanse producent Piaggio na WOII geen vliegtuigen meer bouwen. Zo ontstond de overstap naar scooters. Als oorspronkelijk vliegtuigbouwer was het misschien wel logisch om het nieuwe vervoermiddel de merknaam Vespa (Italiaans voor ‘wesp’) te geven. Brommen doet ie tegenwoordig niet meer, hij zoemt. Net als die andere Vespa, de hoornaar. Voluit heet hij Vespa crabro, wat Italiaans is voor wesp hoornaar. Ben je ze dit jaar al tegengekomen?

Europese hoornaar

Vorig jaar zaten de hoornaars onder andere op landgoederen Oostbroek en Houdringe in holtes van bomen, soms laag bij de grond, soms op ooghoogte. Zoemend zochten ze hun weg op zoek naar voedsel. Net als de gewone wesp is de hoornaar familie van de papierwespen, al is ie met een lengte tot zo’n 3,5 cm beduidend groter. De kop, het middenlijf en het eerste deel van het achterlijf zijn roodbruin. Met zijn relatief forse kaken eet en vermaalt hij insecten. De twee antennes bovenop zijn kop zijn zintuigen om onder andere mee te voelen en proeven.

Om actief te worden hebben hoornaars warmte nodig. Volgens de boekjes leven ze van april tot september, maar door het zachte weer zie je soms nog in november. Dit verklaart mogelijk ook de geleidelijke toename van soort. Het nest is eenjarig, de koningin houdt een winterslaap en sticht een nieuw nest in het voorjaar door eitjes te leggen (de bevruchting heeft kort voor de winterslaap plaatsgevonden).

Steken

Omdat de hoornaar luidruchtiger is dan de wesp komt hij op mensen dreigender over, maar in werkelijkheid is de hij minder agressief. Toch kan ook de hoornaar steken, vooral als je te dicht bij het nest komt of zoetigheid bij je hebt. De angel in het achterlijf heeft net als bij de wesp geen weerhaken. Daardoor kan hij meerdere keren steken zonder dood te gaan. Bij iedere steek wordt een beetje gif afgegeven om zo zijn prooi te doden en daarna op te eten. Niet zo verwonderlijk dat een steek dan ook pijnlijker is dan die van de kleinere wesp. De steekwond kun je hetzelfde behandelen als die van een wesp. Maar als je je na een steek niet lekker voelt, kun je beter even naar de dokter gaan. Als je erg allergisch bent voor het gif of als je in je keel gestoken wordt, kan de steek van een hoornaar dodelijk zijn. Gelukkig komt dit heel zelden voor, maar alertheid is geboden.

Eten en gegeten worden

Utrechts Landschap ziet de Europese hoornaar als onlosmakelijk onderdeel van de natuur en bestrijdt (logischerwijs) geen nesten. Hoornaars eten allerlei insecten, die wij mensen als ‘vervelend’ ervaren, zoals muggen, vliegen, rupsen en spinnen, maar helaas ook bijen. De larven worden gevoerd met tot balletjes gekauwde insecten. De larven geven op hun beurt een zoete stof af die weer fungeert als voedsel voor het volwassen dier. Daarnaast knagen ze aan bomen om zoete sapstromen te activeren. Dit doen ze meestal bij berken.

Uit angst voor een pijnlijke steek laten de meeste mensen en dieren de hoornaars met rust. Maar bij één soort staan ze wèl op het menu, namelijk de wespendief. Deze unieke roofvogel met een uitgesproken voorkeur voor wespensoorten, is zijn enige echte vijand. Hij kan een hele kolonie hoornaars uitroeien en een nest vernietigen.

Aziatische hoornaar (Vespa velutina)

Misschien heb je wel eens wat gehoord over de Oosterse variant van de Europese hoornaar? Hij is wat kleiner en je kunt ‘m herkennen aan zijn zwarte borststuk. Ook zijn de poten zijn zwart met een opvallend geel uiteinde. Hij is voor de mens niet gevaarlijker dan de Europese soort, maar de steken zijn pijnlijker.

We zien de Aziatische hoornaar steeds meer in Nederland, hij is bezig met een geleidelijke opmars van zuid naar noord. De ‘invasieve’ soort staat op de EU-lijst van insecten die bestreden moeten worden. Hij kan namelijk schadelijke gevolgen hebben voor de diversiteit van inheemse flora en fauna. De exoot eet vooral honingbijen, maar ook hommelsoorten en andere bestuivende insecten. In de nazomer kun je een nest met wel duizenden Aziatische hoornaars aantreffen.

Als je zo’n nest tegenkomt, meldt dat dan bij de Provincie Utrecht, zij zijn verantwoordelijk voor het opsporen en verwijderen van nesten.

Dus, als je wat hoort zoemen in bos of park, wees op je hoede! Misschien is het een Vespa crabro of, minder waarschijnlijk, een Vespa velutina. Maar vast niet iets afkomstig uit de fabriek van Piaggio!