Contactverlies met een ouder: ouderverstoting

In de literatuur worden diverse begrippen gebezigd: ouderverstoting, oudervervreemding, ouderonthechting, ouderafwijzing, Parental Alienation Syndrome (PAS), enz. Ze zien op het contactverlies van een kind met een ouder na scheiding. In verhalen op internet wordt ouderverstoting al snel in verband gebracht met (psychische) kindermishandeling doordat een ouder moedwillig probeert de band tussen het kind en de andere ouder te vernietigen. Dat is niet altijd terecht. 

Wat is het?
Bij ouderafwijzing (laat ik deze term hanteren) gaat het om contactverlies; een kind weigert om omgang met de andere ouder te hebben of verzet zich daartegen. Ouderonthechting wordt omschreven als het proces waarbij na scheiding een gezonde hechtingsband van het kind met een ouder beschadigt of verbreekt. Veel genoemde kenmerken van ouderafwijzing zijn: zwart-wit denken (de ene ouder is goed, de ander is slecht), onvoorwaardelijke steun voor de niet-verstoten ouder, kopieergedrag van de niet-verstoten ouder, de verstoten ouder zwartmaken, vijandigheid naar de verstoten ouder en diens familie/vrienden, enz.

In de rechtspraak zijn vooral de extremere situaties te vinden, waarbij één ouder zich zo heftig tegen omgang met de andere ouder verzet, dat die omgang niet tot stand kan worden gebracht. Sommige uitspraken laten zien dat ouderafwijzing ook onbewust en niet-doelgericht kan plaatsvinden, dus zonder enige opzet of intentie daartoe zijdens de ouders. 

Wat zijn de gevolgen? 
Ouderafwijzing kan forse gevolgen hebben voor de ontwikkeling van een kind. Korte termijngevolgen kunnen zijn: onrust en stress, onhandelbaar gedrag, bespelen van ouders, schuldgevoelens, enz. Op lange termijn kan dit o.a. leiden tot meer psychosomatische problemen, vaker depressie, angst en middelengebruik, minder zelfvertrouwen en vertrouwen in anderen, mindere carrière, beschadigde identiteit, enz. Ouderonthechting kan dus langdurige, zeer ernstige consequenties hebben voor het kind en de latere volwassene.

Wat is ertegen te doen?
Het herkennen of vaststellen van ouderafwijzing is onvoldoende. Ouderafwijzing (en de omgangsproblematiek) is niet het probleem, maar een gevolg. Onderzocht moet worden wat de onderliggende dynamieken, oorzaken en in standhoudende factoren zijn. Zolang dit niet is onderzocht, zal geen oplossing gevonden kunnen worden en blijft de omgangsproblematiek in stand. Factoren die een rol kunnen spelen bij ouderafwijzing zijn o.a. een onveilige hechting van één van de ouders (in zijn/haar jeugd), framing, bepaalde kindfactoren, loyaliteitsconflicten, parentificatie, enz. Belangrijk is dat de schuldvraag er niet toe doet. Waar het om gaat, is dat er deskundig onderzoek wordt gedaan naar de onderliggende oorzaken, zodat er passende hulp kan worden geregeld.

Ouderafwijzing/ouderonthechting is helaas nog een relatief onbekend begrip. Hierdoor slepen situaties vaak te lang voort en raken kinderen onnodig beschadigd. Tijd is van wezenlijk belang. Er dient in een zo vroeg mogelijk stadium te worden vastgesteld of er een reëel risico is op ouderafwijzing, zodat zo snel mogelijk onderzoek kan plaatsvinden en er passende hulp kan worden ingezet. Het lastige is dat men zich vaak te veel laat afleiden door discussies over de schuldvraag, waardoor men niet of pas in een te laat stadium tot een adequaat onderzoek naar de onderliggende oorzaken komt. Positief is wel dat er steeds meer aandacht is voor het fenomeen ouderafwijzing, ook onder professionals zoals rechters, advocaten en jeugdhulpinstanties. Het betreft een complexe materie, waarvoor nu eenmaal specialistische kennis is vereist. 

M.R. Vossen (advocaat en mediator)

SBM Advocaten I Middenburcht 136 I 3452 MR Vleuten (Utrecht)
T: 030-7555383 I E: leidscherijn@sbmadvocaten.nl I W: www.sbmadvocaten.nl